ΣΔΕ ΛΑΜΙΑΣ – ΗΛ. ΤΑΞΗ
17/4 -14/5/2021
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ: Αστικοί λαχανόκηποι (2ο ΜΕΡΟΣ)
Επιμέλεια: Νταρλαδήμας Γιάννης
Απαντήσεις
Σε έντυπο στο σχολείο ή στο email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
2. Χωρικές κλίμακες εφαρμογής της αστικής γεωργίας
Η αστική γεωργία μέσω της ένταξης της στο σχεδιασμό, αποτελεί μία ευκαιρία για την ανάπτυξη και τη μεταμόρφωση των πόλεων δημιουργώντας χώρους πολυλειτουργικούς που ικανοποιούν τις ανάγκες των πολιτών και παράλληλα είναι ωφέλιμοι για το περιβάλλον. Ως μία προσπάθεια της επανένταξης του φυσικού στοιχείου στην πόλη, μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις κλίμακες του χώρου. Εφαρμογές που μπορεί να αφορούν μία ολόκληρη πόλη και πως οι δημόσιοι υπαίθριοι χώροι της μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα έτσι ώστε να χωροθετηθούν μικρές καλλιέργειες, έως τη μικρότερη μονάδα του κτιρίου όπου μπορούν να αξιοποιηθούν τα δώματα καθώς αποτελούν ανενεργούς ελεύθερους χώρους και είναι δυνατό να υλοποιηθούν καλλιέργειες μικρής κατά κανόνα κλίμακας.
2.1 Μεταμόρφωση των δημόσιων υπαίθριων χώρων
Οι υπαίθριοι χώροι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ποιότητα του αστικού τοπίου και του περιβάλλοντος. Όπως όμως είναι φυσικό οι αντιλήψεις για τον επιθυμητό ρόλο, διάρθρωση και μορφή τους, αναπροσαρμόζονται συνεχώς καθώς ακολουθούν τις εξελισσόμενες απόψεις για το αστικό φαινόμενο και το φυσικό περιβάλλον και έρχονται αντιμέτωπες με τα συνεχώς μεταλλασσόμενα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες των πόλεων (Κοσμάκη, Λουκόπουλος, 2008).
Στην κατηγορία των δημόσιων υπαίθριων χώρων ανήκουν τα πάρκα, οι πλατείες, οι κήποι, αλσύλλια, χώροι παρκινγκ και οι περιβάλλοντες χώροι σχολείων και νοσοκομείων, που πολλοί λόγω του λαθεμένου σχεδιασμού τους, δεν έχουν ενεργό ρόλο καθώς δεν εξυπηρετούν τις λειτουργικές και αισθητικές απαιτήσεις των χρηστών τους. Ο βαθμός με τον οποίο αναπτύσσονται οι κοινωνικές δραστηριότητες καταδεικνύει πότε ο εκάστοτε δημόσιος χώρος καθίσταται επιτυχημένο, ως προς το ρόλο που διαδραματίζει μέσα στην πόλη. Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η αξιοποίηση τους για κοινωνικό-οικονομικούς λόγους μέσω της ένταξης των παραγωγικών χρήσεων, σε πάρκα, κήπους και πλατείες για την γεωργική αξιοποίηση του αστικού χώρου. Πολλοί δήμοι μπορεί να έχουν στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της πόλης, ωστόσο σπάνια λαμβάνουν υπ’όψη τους την αστική γεωργία. Θα μπορούσαν να ακολουθήσουν πολιτικές που θα περιλαμβάνουν την προσωρινή χρήση των κενών δημόσιων και ιδιωτικών εκτάσεων για την ανάπτυξη της αστικής γεωργίας.
Η πολιτική αυτή βέβαια, ακολουθείται ήδη στο εξωτερικό. Σε πολλές χώρες έχουν χωροθετηθεί καλλιέργειες μικρής κλίμακας σε ανοιχτούς χώρους, διαμορφωμένους και μη, που τους μεταμορφώνουν και αποκτούν άλλη δυναμική. Οι αστικές πλατείες αποτελούν το κατεξοχήν πεδίο δημόσιας ζωής και δράσης και η ενσωμάτωση καλλιεργειών στο σχεδιασμό τους προσδίδει μία νέα ταυτότητα. Οι χώροι γίνονται πολυλειτουργικοί καθώς συνδυάζεται η παραγωγή τροφίμων με άλλες αστικές λειτουργίες, όπως η ψυχαγωγία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ενσωμάτωση μικρών καλλιεργειών στο σχεδιασμό της κεντρικής πλατείας της πόλης Shenzhen στην Κίνα όπου πλέον αποτελεί τοπικό και υπερτοπικό πυρήνα έλξης με την άμεση και ενεργή συμμετοχή των πολιτών.
Οι δημοτικοί λαχανόκηποι αποτελούν ένα τρόπο αξιοποίησης των ελεύθερων χώρων στην πόλη με εκπαιδευτικό αλλά κυρίως κοινωνικό χαρακτήρα. Μέσω τέτοιων δράσεων επιχειρείται η ενίσχυση των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων και η δημιουργία κοινωνικής αλληλεγγύης. Στη χώρα μας τώρα γίνονται τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία των λαχανόκηπων στις πόλεις, σε μία προσπάθεια δραστηριοποίησης των πολιτών στην περίοδο της κρίσης. Σε περιόδους οικονομικών υφέσεων, ανθρωπιστικών και κοινωνικών κρίσεων και πολέμων η αστική γεωργία έρχεται πάντα στο προσκήνιο.
Στην Αθήνα, χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια του Δήμου Αμαρουσίου, που διέθεσε 50 μικρά αγροτεμάχια έκτασης 25τ.μ. το καθένα σε αναξιοποίητους χώρους της περιοχής. Ενδιαφέρον υπάρχει από πολλούς δήμους της χώρας, μεταξύ των οποίων είναι η Λάρισα όπου έχει παραχωρηθεί μία έκταση 22 στρεμμάτων μέσα στον αστικό ιστό. Η έκταση αυτή έχει χωριστεί σε μικρά αγροτεμάχια 50 τ.μ. το καθένα, τα οποία έχουν διατεθεί από τον δήμο δωρεάν για δύο χρόνια σε 156 ανέργους και 60 συνταξιούχους κατοίκους της περιοχής προκειμένου να τα καλλιεργήσουν (http://www.tovima.gr/society/article/?aid=449897)
Λύση στην οικονομική κρίση, αποτέλεσε και στην πόλη Ροζάριο της Αργεντινής, η ενασχόληση με την αστική γεωργία καθώς ήταν εμφανής ο ρόλος της ως κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας για τα φτωχά και υποβαθμισμένα αστικά νοικοκυριά. Η πόλη διαθέτει μεγάλο ποσό αναξιοποίητης γης που έχει τη δυναμική να αποτελέσει καλή χρήση για τη γεωργία. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο ποσοστό των κήπων, που έχουν διαμορφωθεί για ανθρώπους εξαιρετικά χαμηλών εισοδημάτων, βρίσκονται σε αυτές τις περιοχές (Dubbeling M.,2003).
Μία παρόμοια προσπάθεια να ενσωματωθεί η παραγωγική χρήση στο σχεδιασμό των πάρκων, όπου εκτός των άλλων θα αποτελεί χώρο εκπαίδευσης και αναψυχής, επιχειρήθηκε στο Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «ΑντώνηςΤρίτσης» που τελικά δεν ευδοκίμησε. Ωστόσο, δίπλα στο Πάρκο Τρίτση έχει την έδρα της μία μη κυβερνητική οργάνωση, το Κέντρο της Γης, με άμεση στρατηγική επιδίωξη τη δημιουργία μιας νέας περιβαλλοντολογικής υποδομής στην Αττική. Η έκταση του πάρκου είναι 25 στρέμματα, από τα οποία τα 3 έχουν δοθεί για γεωργική χρήση και τη δημιουργία βιολογικού λαχανόκηπου. Το πάρκο εκτός από ψυχαγωγία προσφέρει και περιβαλλοντική εκπαίδευση. Τα προϊόντα που παράγονται, σε μία προσπάθεια συνεισφοράς και ενίσχυσης της τοπικής κοινωνίας, προσφέρονται σε δύο ιδρύματα: το κοινωφελές ίδρυμα «Θεοτόκος» και το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα». Ένα μέρος ωστόσο αυτής της έκτασης έχει παραχωρηθεί σε εθελοντές με σκοπό την αυτοκατανάλωση.
Παράλληλα, η παραγωγή τροφίμων στα σχολικά συγκροτήματα έχει έρθει στο προσκήνιο εδώ και χρόνια στο εξωτερικό και αποτελεί ένα υποσύνολο της αστικής γεωργίας στους κοινόχρηστους χώρους. Η πρωτοβουλία αυτή είναι πολλαπλά σημαντική γιατί όχι μόνο σχετίζεται με την αξιοποίηση ενός δημόσιου χώρου που μπορεί να αποτελέσει κατάλληλη ζώνη εφαρμογής αλλά εμπεριέχεται και η διαδικασία της εκπαίδευσης αποτελώντας κυψέλη δημιουργίας για τους μαθητές. Ακόμα και μικρές αλλαγές, όπως η αντικατάσταση δέντρων με καρποφόρα είδη ή η δημιουργία μικρού περιβολιού έχει μεγάλη επίδραση στην καλλιέργεια της επαφής των μαθητών με τη φύση. Διάφορα προγράμματα έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών σε σχολεία του εξωτερικού με κύριο μέλημα την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση αλλά και την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των μαθητών.
Ένα δίκτυο πρωτοβουλιών στις Ηνωμένες Πολιτείες έστρεψε το ενδιαφέρον στην ενσωμάτωση της αστικής γεωργίας στις σχολικές αυλές. Σε σχολείο για παράδειγμα στο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας έχει δημιουργηθεί από το 1995 έκταση ενός στρέμματος με στόχο την εξοικείωση των μαθητών με την καλλιεργητική διαδικασία και την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων. Ένα βήμα πιο μπροστά έκανε ένα σχολείο στο Σηάτλ (Orca elementary school) το οποίο ενσωμάτωσε ένα θερμοκήπιο για την περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών αλλά και για τη βρώση των παραγόμενων λαχανικών αποκλειστικά από τους ίδιους (Lacasse M.,HaddadL.,2009).
2.2 Εφαρμογή στο οικοδομικό τετράγωνο
Ανάλογες πολιτικές που προωθούν την αστική γεωργία είναι δυνατό να γίνει και στην ελάχιστη μονάδα του ιδιωτικού οικοδομήσιμου χώρου, δηλαδή του οικοδομικού τετραγώνου. Οι ιδιωτικοί χώροι στα αστικά κέντρα μπορούν να υποστηρίξουν παραγωγικές δραστηριότητες ανάλογα με τον τρόπο δόμησης σε χώρους αναξιοποίητους ή σε χώρους που χρησιμεύουν για κάλυψη άλλων αναγκών. Στα πλαίσια αυτά, οι αυλές, οι ακάλυπτοι των πολυκατοικιών αλλά και τα προκήπια όπου υπάρχουν μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς παραγωγικούς και κοινωνικούς πυρήνες.
Σε πολλές πόλεις της Βόρειας Αμερικής, η φύτευση λαχανικών στις αυλές επανέρχεται στο προσκήνιο καθώς δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην κατανάλωση φρέσκων και υγιεινών τροφίμων. Παράλληλα, έχει διαπιστωθεί η τάση για μετατροπή των ιδιωτικών χώρων σε ‘εδώδιμο τοπίο’(edible landscaping) όπου συνδυάζεται η παραγωγική χρήση με το αισθητικό αποτέλεσμα. Αξιοσημείωτη είναι η νέα προσέγγιση στη διαχείριση της γης τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στον Καναδά, όπου εταιρείες δραστηριοποιούμενες στον κλάδο των τροφίμων νοικιάζουν ιδιωτική γη (αυλές, κήπους) για παραγωγή προϊόντων, με αντάλλαγμα την προσφορά μέρους της παραγωγής στους ιδιώτες.
Οι δημόσιες εκτάσεις δε μπορούν νόμιμα να υποστηρίξουν επιχειρηματικές δραστηριότητες, για το λόγο αυτό οι ιδιωτικοί χώροι προσφέρουν μεγαλύτερες πιθανότητες για τους ενδιαφερόμενους. Με αυτή την πρωτοβουλία αξιοποιούνται χώροι ανεκμετάλλευτοι ή χώροι που χρησιμοποιούνταν για καλλωπιστικούς λόγους. Ωστόσο για την αντιστάθμιση του κόστους λόγω των ενοικίων, πρέπει να υπάρχει μεγάλη παραγωγή προϊόντων (Celinskaetal.,2011)
2.3 Εφαρμογή στο ακίνητο
Με βάση τη διαμορφωμένη πλέον κατάσταση στα πολεοδομικά κέντρα και την οξεία έλλειψη ελεύθερων χώρων στο επίπεδο του εδάφους η γεωργική αξιοποίηση όλων των δυνατών χώρων στη μονάδα του κτιρίου μπορεί να αντισταθμίσει αυτή την απώλεια. Με μία πιο οραματιστική άποψη και λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού θα κατοικεί σε αστικές περιοχές, πολλά project έχουν δημιουργηθεί προτείνοντας την ενσωμάτωση της γεωργίας στο ίδιο το οικοδόμημα.Το αρχιτεκτονικό ιδίωμα λειτουργεί ως ένα φίλτρο μέσα από το οποίο προτείνονται νέες λύσεις σε θέματα σχετιζόμενα με την παραγωγή τροφίμων, εξάντλησης των φυσικών πόρων και βιωσιμότητας των πόλεων μας. Η ‘κατακόρυφη γεωργία’ για πολλούς ειδικούς θεωρείται λύση, προσφέροντας πολυάριθμα οφέλη και ξεπερνώντας προβλήματα που η παραδοσιακή γεωργία δεν μπορεί.
Ο D.Despommier, καθηγητής Δημόσιας Υγείας και Περιβαλλοντικής Υγιεινής στο Πανεπιστήμιο του Κολούμπια και εφευρέτης της ιδέας αυτής, φαντάζεται το μέλλον με πολυώροφα θερμοκήπια μέσα στα αστικά κέντρα που θα δημιουργούν οικολογική ισορροπία. Τα φυτά θα αναπτύσσονται με την υδροπονική μέθοδο σε απόλυτα ελεγχόμενο περιβάλλον και χωρίς την ανάπτυξη τους στο χώμα αλλά σε υποστρώματα και με την τροφοδότηση με τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες να γίνεται με ηλεκτρονικό σύστημα. Έτσι γίνεται ανακύκλωση του νερού και μειώνεται η χρήση χημικών καθώς τα φυτά δε μολύνονται σε τέτοιο βαθμό όσο όταν καλλιεργούνται στο χώμα, με άμεσο οικολογικό όφελος. Ο ίδιος υποστηρίζει πως εγκατάσταση 30 ορόφων με μέγεθος όσο ένα οικοδομικό τετράγωνο, θα μπορεί να παράγει τροφή για 50.000 ανθρώπους. Με 160 τέτοια κτίρια θα ήταν δυνατό να θραφούν όλοι οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης (Καθημερινή,2011).
Αντίστοιχες ιδέες έχουν παρουσιαστεί από πολλούς επιστήμονες, με ένα πολύ ιδιαίτερο σχεδιασμό να είναι εκείνος του αρχιτέκτονα VincentCallbaut. Το Dragon fly project προτείνει την κατασκευή ενός πρωτοτύπου κτιρίου ειδικά σχεδιασμένο για το RooseveltIsland της Νέας Υόρκης, θέλοντας να μειώσει τα προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη τροφίμων. Λόγω της πυκνής δόμησης της πόλης έχει σχεδιαστεί κάθετα, εκτεινόμενο σε 132 ορόφους με 28 διαφορετικούς καλλιεργήσιμους χώρους που αποσκοπούν στην παραγωγή φρούτων, δημητριακών, λαχανικών, κρέατος και γαλακτοκομικών. Παράλληλα εκτός από την παραγωγική δραστηριότητα περιλαμβάνει και άλλες χρήσεις όπως στέγαση γραφείων, εργαστηρίων και κατοικιών (http://www.tuvie.com/dragonfly-a- metabolic-farm-for-new-york-city-in-the-future/)
Ενώ οι μελλοντικές πρωτοτυπίες αποτελούν έμπνευση για νέες σχεδιαστικές λύσεις σχετιζόμενες με το διατροφικό πρόβλημα, εντούτοις πολλές ευκαιρίες δίνονται για παραγωγή τροφίμων στα δώματα κτιρίων με την κατάλληλη υποδομή.
Η καλλιέργεια λαχανικών και όχι μόνο επεκτείνεται για κοινωνικό όφελος σε αχρησιμοποίητους χώρους και τους μεταμορφώνει σε ζωντανούς, πλούσιους και παραγωγικούς. Όχι μόνο εξωραΐζεται το αστικό τοπίο με τη δημιουργία χώρων όπου παράγουν φρέσκα λαχανικά, αλλά ταυτόχρονα μειώνεται το οικολογικό αποτύπωμα των κτιρίων της πόλης. Παράλληλα ώθηση για την παραγωγή τροφίμων στα δώματα δίνεται λόγω των υψηλών τιμών της αστικής γης και της πίεσης που εντοπίζεται από ανταγωνιστικές χρήσεις, όπως η οικιστική ανάπτυξη (Nowak M.,2004).
Το Brooklyn Grange αποτελεί πρότυπη εφαρμογή της αστικής γεωργίας σε δώμα. Με μέγεθος ενός στρέμματος, θεωρείται το μεγαλύτερο στον κόσμο στο είδος του, παράγοντας βιολογικά λαχανικά. Στόχος της εταιρείας είναι να ξανασυνδέσει την πόλη με τις αγροτικές καλλιέργειες και την παραγωγή τροφίμων και να αποδείξει ότι η αστική γεωργία μπορεί να αποτελέσει μία βιώσιμη επιχειρηματική δραστηριότητα συνεισφέροντας στην οικονομία των πόλεων (Klanten 2011). Λόγω της συνεχούς έκθεσης των φυτών σε μη ιδανικές συνθήκες (ξηρασία, άνεμος, μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασιών) επιλέγονται είδη ανθεκτικά στους παράγοντες αυτούς, όπως βότανα και αρωματικά φυτά. Ωστόσο εδώ παράγονται όλων των ειδών τα λαχανικά που στη συνέχεια πωλούνται στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Αν και είναι ιδιωτική επιχείρηση, αποτελεί ένα χώρο με κοινωνικό χαρακτήρα καθώς είναι ανοιχτή προς κάθε ενδιαφερόμενο με σχολικές ομάδες, εθελοντές και οικογένειες να συμμετέχουν.
Μια άλλη περίπτωση ενδιαφέρουσα και όχι τόσο κοινή, είναι η φύτευση ενός δώματος στη Βιέννη με 430 περίπου είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών όπου στο ίδιο κτίριο στεγάζεται φαρμακείο και ιατρείο (Aspernfarmacy). Ο σκοπός είναι διπλός. Έχει εκπαιδευτικό ρόλο για το κοινό καθώς γίνονται θεματικές εκθέσεις και περιηγήσεις αλλά εκπληρώνει και τον επιχειρηματικό καθώς τα φυτά χρησιμοποιούνται για τα ομοιοπαθητικά φάρμακα του φαρμακείου. Αποτελεί ένα καλό παράδειγμα πολυλειτουργικού δώματος με εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές και επιχειρηματικές προεκτάσεις. Παρόλο που είναι μικρής κλίμακας, υποδηλώνει πως μία στέγη μπορεί να μετατραπεί σε παραγωγική και μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων σε μεγαλύτερη κλίμακα (WaldbaumΗ.,2008).
Παράλληλα σε δώματα είναι δυνατόν να εγκαθίστανται θερμοκηπιακές μονάδες είτε με καλλιέργεια των φυτών σε χώμα είτε υδροπονιακής καλλιέργειας. Τέτοια είναι η περίπτωση μίας εταιρείας παραγωγής τροφίμων σε κτίριο γραφείων στο Μόντρεαλ του Καναδά. Με μέγεθος περίπου 2.880 τεραγωνικά μέτρα, το θερμοκήπιο έχει σχεδιαστεί για να παρέχει άριστες συνθήκες στα 25 διαφορετικά είδη λαχανικών χωρίς τη χρήση επιβλαβών χημικών. Είναι μικρής εμβέλειας εταιρεία αλλά έχει μεγάλες δυνατότητες με σχεδιαζόμενη μελλοντική επέκταση που θα ενισχύσει την αστική γεωργία στα δώματα κτιρίων. Εκτός βέβαια από τις καλλιεργητικές δραστηριότητες έχει υπολογιστεί ότι οι εγκαταστάσεις αυτές θα μειώσουν την ενεργειακή κατανάλωση του κτιρίου κατά 25 % (Celinskaetal.,2011)
Μία άλλη ενδιαφέρουσα δραστηριότητα που συμβαίνει στις οροφές των κτιρίων είναι αυτή της μελισσοκομίας. Το ξενοδοχείο Fairmont Waterfront στο Βανκούβερ του Καναδά εκτός από ένα κήπο με βότανα και αρωματικά φυτά έκτασης 195 τετραγωνικών μέτρων, διατηρεί και κυψέλες μελισσών, που δικαίως του προσδίδουν το χαρακτηρισμό του «οικολογικού ξενοδοχείου». Οι 500.000 μέλισσες ταξιδεύουν 26 τετρ.μίλια, φέρνοντας γύρη από 60 διαφορετικά είδη φυτών και παράγοντας τελικά 600 κιλά μέλι το οποίο χρησιμοποιείται για τις ανάγκες του ξενοδοχείου (http://www.fairmont.com/waterfront/GuestServices/Restaurants/HerbGardenhoneybees.htm).
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1) Πως εφαρμόζεται η αστική γεωργία στο οικοδομικό τετράγωνο;
2. Πως εφαρμόζεται η αστική γεωργία στο ακίνητο;
3. Ποιοί είναι οι περιορισμοί στην εφαρμογή της αστικής γεωργίας στις πόλεις;